قیمت انواع فرش

روش‌های بافت فرش

این روش بافت بیشتر در مناطق ترک زبان، آذربایجان، زنجان و بخشی از همدان کاربرد بیشتری داشته و در برخی از روایات آن را به ترکان سلجوقی نسبت داده‌اند. گره ترکی به دلیل اینکه با قلاب بافته می‌شود و دارای گره‌های متقارن است دارای کیفیت بهتر، دوام و استواری بیشتری است. در این روش از شانه‌های کوچک استفاده می‌شود و چله‌ها تحت کشش شدیدی هستند.

از مزایای این روش می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱-به کاربردن قلاب که باعث می‌شود ریزترین فرشها را با آن بافت. ۲-متقارن بودن گره‌ها و بسته بودن روی آنها دوام بیشتری را برای فرش‌های ظریف تضمین می‌کند. به دلیل عدم استفاده از کوجی در روش ترکی باف ممکن است در اثر کشش بیش از حد در چله‌ها و پودهای میانی سرگجی ایجاد شود ویا به دلیل عدم توزیع یکنواخت ممکن است هنگام گرداندن فرش، اندکی تراکم چله بهم خورده و چله، دچار کشش، لغزش و یا افزایش طول شود. از آنجا که شانه‌های ترکی، وزن و سنگینی شانه‌های فارسی را ندارد بنابراین با کوبیدن مداوم، فشردگی لازم را روی چله تامین می‌کنند.

2-روش فارسی باف (گره فارسی)

این روش عمدتاً در نواحی مرکزی و جنوبی ایران شامل شهرهای قم، اصفهان، یزد، کرمان و نواحی شمال شرقی ایران شامل خراسان و گرگان و به صورت کلی در مناطق فارسی زبان رایج بوده است. با اینکه این روش به دلیل استفاده از دست در بافت لطمه‌های بسیاری بر دست و بدن بافنده وارد می‌سازد، احتمال زیادی داشته که منسوخ گردد ولی بافندگان همچنان از این روش بهره می‌برند و بخش اعظمی از فرشهای تولیدی کشور را شامل می‌شود.

از مزایای این روش می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱-این روش بیشتر برای بافت فرشهای بزرگ و متوسط کاربرد دارد و به دلیل استفاده از پودهای ضخیم‌تر و چگالی بیشتر دارای استحکام و طول عمر بیشتری است. از بهترین انواع این فرش برای کاربری پوششی، فرش کاشان است که حدود ۳۰-۳۵ گره را شامل می‌شود.

۲-در این روش به دلیل بهره یری از کوجی، پود زدن آسان تر بوده و و راحت تر میتوات کجی و جمع شدگی در کناره‌های فرش را کنترل کرد.

۳-سرعت بافت در این روش سریعتر و بالاتر می‌باشد.

از معایب این روش می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱-ایجادد ضایعه در دست و بدن بافنده.

۲-استفاده از شانه‌های سنگین جهت کوبیدن پود به خصوص در فرش‌های ریز بافت که به ساختمان فرش لطمه وارد می‌گردد.

۳-سخت بودن بافت فرشهای ریز نقش.

۴-شل بودن چله‌ها در تمام طول بافت.

چله کشی

همانطور که در بافت پارچه از تار و پود بهره برده می‌شود در قالی بافی نیز اسکلت اصلی، تار و پود است. تار (چله) نخ‌هایی است که ابتدا به صورت رشته‌های موازی روی دستگاه قالی بافی نصب می‌شود. این عمل را چله کش انجام می‌دهد. پود در هنگام بافت قالی توسط بافنده از لابلای چله‌ها رد شده بنابراین چله کشی یا چله دوانی، سوار کردن، انداختن یا گرداندن تعداد مشخصی نخ روی دار قالی برای قالی بافی است. تمامی این مراحل توسط یک یا دو نفر چله‌کش انجام می‌پذیرد. چله‌کش، نخ‌ها را روی ستونهای افقی یا بالایی و پایینی که به اصطلاح سردار و زیردار نام دارد، می‌پیچد. چله کش باید به انواع نقشه تسلط داشته باشد و بتواند آن را بخواند.چله‌کش، حسابگری است که با آگاهی از نقشه فرش، تعداد تارها و نوع آن‌ها و طول و عرض فرش را محاسبه می‌کند. و راه‌حل‌های مناسبی را در هنگام بروز مشکلات فنی ارائه می‌دهد.

چله‌کشی بر حسب محل بافت و سنت‌های بافندگی به دو شیوه تقسیم می‌گردد:

۱-چله کشی فارسی

ابتدا نخ‌های چله به دور دو میخ که روی زمین محکم شده‌اند پیچیده شده و سپس به دار منتقل می‌گردد.

۲-چله کشی ترکی

در این روش دو کارگر، یکی در بالا و دیگری در پایین دستگاه قالی بافی نشسته و نخ گلوله شده چله را به دو سمت پرتاب کرده و آن را به طور منظم در اطراف میله‌های سردار و زیردار (دور چله) می‌پیچند. این روش با وجود اینکه وقت بیشتری می‌گیرد ولی دقت و نظم بیشتری داشته و نتیجه‌ای رضایت بخش به همراه دارد. پس از پایان کار بر روی نخ‌های چله یک ردیف زنجیره می‌زنند. زنجیره نوعی قلاب بافی است که هر بار بر روی چهار نخ انجام می‌گیرد و علاوه بر زیبایی و نظم لبه فرش باعث می‌شود گره‌ها روی چله حرکت نکنند.

گره زنی

گوشت یا قسمت اصلی فرش که با گره‌های زده شده بر روی تارهای قالی ایجاد می‌شود. این گره‌ها رشته‌های کوتاهی از پشم یا ابریشم اند که دور دو تار مقابل پیچیده می‌شوند و گره می‌خورند. بر اساس شکل ظاهری گره‌ها به دو نوع متقارن و نامتقارن تقسیم می‌شوند.

گره متقارن

تکه کوتاهی از یک رشته پشم یا ابریشم که به دور یک جفت تار می‌پیچد و از بین آنها بیرون کشیده می‌شود. نام‌های دیگر این نوع بافت: گره بسته – گره گوردس (ghordes knot).

فرشهای بافته شده با این گره: ترک بافت.

کاربرد: بیشتر در بیت بافندگان ایلات قشقایی – بختیاری – شاهسون – افشار- کرد.

گره نامتقارن

یک رشته پشم یا ابریشم دو تار چله را در بر می‌گیرد به این صورت که این رشته پشم یا ابریشم یک چرخ کامل به دور یک تار و یک نیم چرخ به دور تار دیگر می‌زند.نام‌های دیگر این نوع بافت: گره باز – گره سنه (senneh knot). فرشهای بافته شده با این گره: فارس بافت.کاربرد: بیشتر در استان‌های شرقی – جنوب شرقی – مرکزی ایران. شهرهای کرمان – یزد – اراک – قم – نائین – کاشان – اصفهان و ایلات ترکمن. تشخیص نوع گره در فرش بافته شده کمی دشوار است. در فرش‌های ریز بافت تشخیص نوع گره با ذره‌بین امکان‌پذیر است. در هر حال برای شناسایی نوع گره باید فرش را در امتداد پودها به طرف پشت آن تا نمود تا بطن آن دیده شود. اگر حلقه گره به وضوح قابل رویت نباشد و پرزها مانند دسته علف در کنار پودها روییده باشند و نخ و پود در میان دو ردیف گره به صورت خطی مستقیم دیده شود از نوع گره فارسی است. اگر حلقه گره در اطراف پرز به وضوح دیده شود و نخ پود به شکل خط دندانه دار باشد، گره از نوع ترکی است. تعداد گره‌های فرش هرچه در واحد سطح بیشتر باشد مرغوبیت و استحکام قالی زیادتر و طرح و نقشه آن بهتر است. تعداد گره برحسب نوع فرش در واحد سطح متغیر است. در فرش‌های ده‌بافت و ایلیاتی به طور معمول تعداد آن‌ها کمتر و در فرش‌های ظریف شهری اعداد آن‌ها گاهی حدود یک میلیون گره در متر مربع است. هرگاه در هنگام پودگذاری و بافت، به هر دلیلی ضخامت پودها و خامه فرش تغییر نماید یا بافنده عوض شود ویا تراکم چله کم یا زیاد شود، مشکلاتی مانند بالازدگی و پاییین‌زدگی پیدا می‌شود یا به عبارتی دیگر ترنج فرش حالت مرکزیت خود را از دست می‌دهد و جابه‌جا می‌شود.

طبقه‌بندی فرش‌ها از لحاظ تعداد گره در واحد سطح:

۱-فرش‌های درشت بافت: ۳۶۰ تا ۵۰۰ گره در دسی‌مترمربع.

۲-فرش‌های نیمه درشت بافت: ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ گره در دسی‌مترمربع.

۳-فرش‌های با بافت متوسط: ۱۰۰۰۰ تا ۲۰۰۰ گره در دسی‌مترمربع.

۴-فرش‌های نیمه ظریف: ۲۰۰۰ تا ۳۲۵۰ گره در دسی‌مترمربع.

۵-فرش‌های ظریف: ۳۲۵۰ تا ۵۰۰۰ گره در دسی‌مترمربع.

۶-فرش‌های فوق‌العاده ظریف: ۵۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ گره در دسی‌مترمربع.

۷-فرش‌های استثنایی با ریشه ابریشم: بیش از ۱۰۰۰۰ گره در دسی‌مترمربع.

پودگذاری و پرداخت فرش

ابتدا یک ردیف از دار را با گره پر کرده و از محکم بودن آن‌ها اطمینان حاصل می‌گردد، سپس بر روی شبکه تارها، عمل پودگذاری انجام می‌پذیرد. یک رشته نخ را که به پود معروف است از لابه‌لای تارهای فرش عبور داده و بر روی گره‌ها قرار می‌دهند. جنس پود بنابر سلیقهٔ بافنده و نوع فرش می‌تواند از جنس‌های مختلفی مانند: پنبه، پشم و یا ابریشم بوده و داراری رنگهای گوناگونی باشد. پودها موجب انسجام و یکپارچه شدن قسمت‌های بافته شده و اتصال گره‌ها در بطن فرش می‌شوند. بعد از گذرانیدن پودها به وسیله شانهٔ مخصوص روی گره‌ها به سمت پایین چله زده می‌شود و آن‌ها را می‌کوبند تا به صورتی کامل در جسم فرش فرو رود. پس از بافته شدن چند ردیف از فرش، به وسیلهٔ قیچی مخصوص سر ریشه‌ها را با دقت تمام به صورت یکنواخت می‌چیند. پس از خاتمهٔ بافت فرش در صورت لزوم، چند سانتی‌متر را گلیم بافی کرده و با چیدن تارها در فاصلهٔ دلخواه فرش را از دار جدا می‌کنند، سپس آن را روی زمین یا استوانهٔ مسطح قرار داده و آن را پرداخت می‌کنند. عملیات پرداخت در برخی شهرها مانند تهران و کرمان به وسیلهٔ ماشین‌های برقی مخصوص انجام می‌گیرد. چنانچه پرزهای قالی پس از بافت، زیاد از حد کوتاه شوند به طوری که پرزها در هنگام لمس کردن با دست احساس نشوند به ارزش فرش لطمه وارد گشته و در اصطلاح به آن ته‌خواب یا خواب کوتاه گویند. سنگ‌زدن عمل دیگری است که گاهی هنگام پرداخت روی فرش انجام میگرد. با این کار فلس‌های الیاف پشم کاملاً صیقلی شده، رنگ‌های اضافی روی الیاف از بین رفته و فرش حالت مخملی و ابریشمی مانند پیدا می‌کند.

فرش ایران و چگونگی طبقه بندی آن

فرش ایران و چگونگی طبقه بندی آن
نقوش فرش ایران و نگاره های تزیینی آن و از همه مهمتر مفاهیم بنیادی و شاید هم راز آمیز آنها ، از جمله مباحث تخصصی فرش ایران می باشد که در طی چند دهه ی اخیر بسیار مورد توجه فرار گرفته است . در خصوص طبقه بندی صحیح و اصولی طر ح های فرش ایران و همچنین مبانی بنیادی آن تا چند سال اخیر کار چندانی صورت نگرفته بود ، امل به تدریج مطالعات انجام شذه به ویژه توسط کارشناسان و محققین ایرانی که متاسفانه هنوز از طرفداران زیادی برخوردار نیست ، می رود تا دنیای جدیدی را از طبقه بندی علمی – هنری – طر ح های فرش ایران را ارائه دهد . از برکت بسیاری از این مطالعات در برخی موارد رمز پردازی و نماد گرایی نقوش فرش ایران نیز آشکار گشته و نتایج حاصله افزون بر سایر دلایل ، بر ارزشهای هنری فرش ایرانی افزوده است ، قبل از پرداختن به مباحث جدیدی که در طی سالهای اخیر برای طبقه بندی فرشهای ایران مورد توجه قرار گرفته و همچنین مروری بر نظریات کارشناسان غربی در مورد نقشه های فرش ایران ، به معرفی یک طبقه بندی قدیمی از طرحهای فرش ایران می پردازیم که بیش از دو دهه از عمر آن می گذرد و می توان گفت امروزه مورد توجه و استفاده اغلب طراحان و تولید کنندگان فرش قرار گرفته و در ومدارس و دانشگاهها نیز به عنوان طبقه بندی اصلی طرحهای فرش ایران معرفی می گردد . در این طبقه بندی بدون توجه به دلایل شکل گیری و پیدایش طرحها و نقش ها و حتی ریز نقش های مورد استفاده در فرش ، فقط با توجه به نوع آرایه ها و تزیینات طرح و همچنین اشکال تقلیدی به کار رفته و حتی با توجه به نوع تقسیم بندی متن فرش و جای گیری اشکال و تصاویر در آنها به دسته بندی طرحهای فرش ایران پرداخته اند و سپس با قیاس کلیه ی طرحهای سایر فرشها و توجه به وجوح مشترک طرح در هر فرش با طبقه بندی مذکور ، به اصطلاح تمامی طرحهای فرش ایران را در این فهرست گنجانیده اند. در اینجا با این طبقه بندی آشنا می شویم . بر اساس این طبقه بندی کبیه طرحهای فرش ایران به 19 گروه اصلی طبقه بندی و هر یک نیز به چند شاخه ی کوچکتر تقسیم می گردند که عبارتند از: گروه 1 – طرحهای آثار باستانی و ابنیه اسلامی کلیه ی طرحهایی که ملهم از نقوش و اشکال تزیینی بناها ، عمارات و کاشیکاریهای آنها می باشند در این گروه جای دارند . البته طراحان فرش در برخی از طرحهای اصلی نقوش این بناها حسب سلیقه ی خود تغییراتی را وارد نموده اند اما ساختار و تشابه اصلی طرح فرش با طرح اصلی بنا کاملا حفظ گردیده است .
معروفترین طرحهای این گروه عبارتند از :
گنبد مسجد شیخ لطف الله ، سردر امامزاده محروق ، گنبد مسجد امام ، تخت جمشید ،‌ طاق بستان مسجد جامع اصفهان و ...
گروه 2 – طرحهای شاه عباسی
اساس کلیه طرحهای شاه عباسی بر مبنای کاربرد گل معروف شاه عباسی در این طرح است . در این طرحها گل های شاه عباسی به همراه بندهای ختایی و گاه تلفیق آنها با اسلیمی ها ، انواع مختلفی از نقوش فرش را ارائه می دهند . انواع طرحهای این گروه عبارتند از : لچک و ترنج شاه عباسی ، افشان شاه عباسی ، شاه عباسی درختی ، شاه عباسی شیخ صفی ، شاه عباسی جانوری و ...
گروه 3- طرحهای اسلیمی
قالب اصلی این طرح بر مبنای گردش های منظم و بغایت سنجیده ی بند های اسلیمی است . از آنجایی که اسلیمی خود دارای انواعی است اذا با توجه به نوع و شکل آن نیز می توان طرحهای اسلیمی را طبقه بندی نمود . معرئفترین طرح آن ، اسلیمی جهان اژدر است . در این نوع اسلیمی به دو شاخه تقسیم شده و حالتی شبیه به فکین اژد ها را به وجود می آورد . انواع مختلف طرحهای اسلیمی عبارتند ار : اسلیمی بندی ، اسلیمی افشان ، اسلسمی لچک و ترنج
گروه 4- طرحهای اقتباسی
گفته می شود اغلب طرحهای این گروه شباهت زیادی با طرحهای فرش مناطق مرزی ایران و کشورهای همسایه و حتی سایر کشورها دارد و به همین دلیل آنها اقتباسی می نامند مانند طرخهای معروف به قفقازی و گوبلنی
گروه 5- طرحهای افشان
در این طرح کلیه ی بند ها و نگاره های فرش پیوستگی و ارتباط کاملی دارند به نحوی که به نظر می رسد نقاش از هنگام شروع طرح تا پایان آن قلم از کاغذ بر نداشته و یک ارتباط مداوم بین قسمتهای مختلف نقش بوجود آورده ، به عبارت ساده تر همان گونه که از نام نقوش این گروه پیداست ، تمامی گل و برگها و بند های موجود در طرح ، در متن فرش پراکنده و افشان شده اند . طرحهای افشان اصولاً به گونه ای طراحی می شوند که هیچ یک از گل و برگها قرینه نداشته و اصول قرینه نگاری در آن وجود ندارد . انواع مختلف طرحهای افشان عبارتند از : افشان دسته گلی ، افشان حیوان دار ، افشان ختایی و ...
گروه 6 – طرحهای واگیره ای (بندی)
طرح اصلی آن به گونه ای است که سراسر فرش هم از جهت طول و هم از جهت عرض به قطعات منظم ثقسیم شده و هر قسمت توسط خطوط و یا بند هایی به قسمت همجوار می پیوندد و به این ترتیب از به هم پیوستن این قسمتها و بند های آنها کل طرح بوجود می آید . طرخهای اصلی این گروه عبارتند از : بندی اسلیمی ، بندی خشتی ، بندی ترنجدار ، بندی شیر و شکری ، بندی شاخه گوزنی ، بندی دسته گلی ، بندی مینا خانی و...
گروه 7 – طرحهای بته ای(بته جقه)
کلیه طرحهای این گروه بر مبنای کاربرد بته جقه است و به انواع و اقسام مختلف به تزیین متن و حاشیه فرش با بته جقه ها می پردازد . انواع مختلف طرحهای بته جقه ای که هر یک به گونه ای شیوه یافته اند عبارتند از : بته میری ، بته خرقه ای ، بته قلمکار، بته کردستانی و ...
گروه 8 – طرحهای درختی
در طرحهای این گروه درخت و درخچه های کوچک و بزرگ به ویژه به صورت انفرادی ترکیب اصلی را تشکیل داده اند و با اجزای دیگری ترکیب شده اند .معروفترین طرحهای این گروه عبارتند از : درختی سبزیکار ، و درحتی حیواندار.
گروه 9 – طرحهای ترکمن
طرحهای ترکمن همگی در گروه نقوش هندسی قرار دارند و به صورت ذهنی بافته شده اند . معروفترین طرحهای ترکمن در ایران که در این گروه نام برده می شوند ،عبارتند از : غزال گز، قاشقی، آخال و ...
گروه 10 – طرحهای شکار گاهی
بنیاد اصلی این گروه از طرحها نمایش صحنه های شکار و شکار گاه است . به نحوی که در قسمتهای مختلف طرح یک سوار کار با وسیله ای همانند تیر و کمان یا نیزه مشغول شکار آهو و یا سایر جانوران است .
گروه 11- طرحهای گل فرنگ
کلیه طرحهای این گروه بر مبنای گلهای طبیعی بویژه گل رز با رنگهای بسیار روشن نظیر زرد ، آبی و سرخ می باشد . انواع طرحهای گل فرنگ عبارتند از: گل فرنگ بیجار ، گل فرنگ دسته گلی گل فرنگ گل و بلبل ، لچک و ترنج گل فرنگ ، افشان گل فرنگ و ...
گروه 12- طرحهای قابی (خشتی)
متن فرش در این طرحها به قسمتها یا قابهای مختلفی تقسیم گشته که به طور منظم در کنار هم قرار دارند و در داخل هر قاب با گل و برگهای مختلفی تزیین شده است . معروفترین طرحهای قابی عبارتند از: قابی بختیار و قاب قرانی
گروه 13- طرحهای گلدانی
ویژگی اصلی این طرح وجود یک یا چند گلدان در اندازه های مختلف است که تمام متن فرش را می پوشاند . اما اغلب طرحهای گلدانی دارای گلدانی بزرگ در یک طرف فرش هستند که شاخه های گلهای آن تمام متن فرش را می پوشاند . معروفترین طرحهای گلدانی عبارتند از : گلدانی هزار گل ، گلدانی محرابی ، گلدانی ظل السطانی
گروه 14- طرحهای ماهی در هم
طرح ماهی در هم از قدیمی ترین و رایج ترین طرحهای فرش ایران است . این طرح اغلب به صورت یک واگیره می باشد و بافنده همان واگیره را در طول و عرض فرش تکرار می کند . در این طرح یا واگیره یک حوض به صورت لوزی با چهار برگ – ماهی در اطراف آن مشاهده می شود . طرح ماهی در هم در نقاط مختلف ایران به نامهای مختلفی مشهور است . مهمترین انواع آن عبارتند از : ماهی فراهان ، ماهی زنبوری ، ماهی کردستان و ریزه ماهی
گروه 15- طرحهای محرابی
طرح اصلی در این گروه بر مبنای محراب است . همان مکانی که در مساجد ، مکان نمازگذاران امام جماعت است . در این طرحها معمولا محراب را با تزییناتی از قبیل قندیل ، گلدان ، و حتی درخچه های کوچک می پوشانند و گاه دو طرف محراب را با ستونهای بزرگی که سقف محراب بر روی آن قرار دارد نشان می دهند انواع طرحهای این گروه عبارتند از : محرابی قندیلی ، محرابی گلدانی ، محرابی درختی
گروه 16- طرحهای محرمات
در این طرح کل متن فرش از جهت طولی به چند ردیف موازی تقسیم میگردد و درون این ردیفها با نگاره هایی همچون بته جقه ، انواع اسلیمی و یا ختایی و گل و برگهای دیگر تزیین می گردد . به عبارت دیگر متن فرش به صورت راه راه می باشد ، محرمات بته جقه ای معروفترین طرح این گروه است.
گروه 17- طرحهای هندسی
همان گونه که از نام طرحهای این گروه پیداست ، کلیه نقوش این گروه به صورت هندسی و با استفاده از خطوط زاویه دار به وجود می آیند . مهمترین انواع طرحهای هندسی عبارتند از : هندسی کف ساده ، هندسی جوشقان ، هندسی خاتم شیراز ، هندسی لچک و ترنج و هندسی قابی
گروه 18- طرحهای ایلی و عشایری
این طرحها عموما توسط عشایر ایران بافته می شوند و اغلب نگاره ها و تزیینات طرح ملهم از ذهن قالیبافان است . در این طرحها قرینه بودن چندان معنا ندارد و ختی همین ویژگی و سادگی نقوش از عوامل اصلی زیبایی طر حهای این گروه است . طرحهای فرش عشایر قشقایی ، شاهسون ، بلوچ و ... در این گروه جای می گیرند .
گروه 19- طرحهای تلفیقی
طرحهای این گروه به مرور زمان و با ادغام شدن طرحهای مختلف بوجود آمده است و دهها وبلکه صدها نوع از آن را می توان در میان مناطق مختلف ایران مشاهده کرد . برخی از طرحهای تلفیقی به جهت تلفیق زیبا و صحیح نقوش مختلف از جذابیت بالایی برخوردارند . اما برخی از آنها ناشی از تلفیق نابهنجار چند طرح می باشند . گونه های مختلفی از طرحهای تلفیقی را می توان نام برد مانند لچک و ترنج تلفیقی ، تلفیقی دسته گلی ،تلفیقی گل فرنگ ، تلفیقی هندسی و ...

 

طرح فرش زیر پایتان چه نام دارد؟

فرش ایرانی را می توان از نظر طرح و نقش به دو گروه کلی تقسیم کرد، فرش هایی با طرح هندسی و فرش هایی با نقوش منحنی که به نام فرش های گلدار هم شناخته می شوند.

طرح های هندسی:
تمام فرش های این گروه با خطوط افقی، عمودی و موربی که در اندازه های مختلف و نقش های تکرار شونده در سراسر فرش قرار می گیرند تزئین می شوند. این قالی ها توسط ایل های چادرنشین بافته می شود که هر یک نقوش و موتیف های خاص خود را دارند. یک روش مهم تشخیص این که فرش مورد نظر حاصل دست چه ایلی و در چه منطقه ای است، از طریق همین نقوش ویژه میسر می شود.
طرح های منحنی:
یک خصوصیت برجسته قالی ایرانی، نقش های پیچیده و نمادین آن است که همواره متخصصان و هنردوستان را در سراسر جهان به تحسین واداشته است. عده بسیاری عقیده دارند که نقش قالی ایرانی بر خلاف آنچه تصور می شود نمادین یا سمبولیک نیست، بلکه بازتاب آن احساس قرابت و نزدیکی است که فرد ایرانی نسبت به محیط اطراف خود و نقش های موجود در طبیعت در خود داشته است. طبیعت، بزرگ ترین منبع الهام طراحان فرش بوده است. گاهی نیز بعضی طراحان نقوشی از فرهنگ های دیگر چون چین و عربستان را در طرح های خود وارد کرده اند. طراحی فرش در ایران از سابقه ای چندین صد ساله برخوردار است که با نقوش نزدیک به طبیعت درخت، گل، پرنده و ابر اجرا می شده است و این اشکال با عبور از هر نسل به تدریج ساده و انتزاعی شده و در عین حال به پیچیدگی نقوش آن افزوده گشته است. یک شکل عمده در فرش ایرانی بخصوص در انواع بزرگ تر آن، طرح لچکی یا استفاده از یک قاب بیضی یا گاهی متمایل به لوزی در مرکز است که نقش ها در دور و میان آن قرار می گیرند و به آن ترنج می گویند. طی سالیان، پژوهشگران هنر و متخصصان قالیبافی و هنرهای دستی در زمینه طبقه بندی طرح ها و نقوش قالی ایرانی به کوشش هایی دست زده اند و آنها را به ۱۷ گروه اصلی تقسیم کرده اند که البته هر یک دارای طرح فرعی است. این ۱۷ گروه از این قرارند:
طرح ابنیه باستانی:
در این طرح، نقوش با الهام از کاشیکاری، ساختار و اشکال هندسی بناها به وجود می آیند. از نقش های اصلی این سبک، چندین طرح فرعی حاصل شده که از بین آنها می توان به طرح های تخت جمشید، طاق بستان، طاق کسری (ایوان مدائن) و طرح جدیدتر زیر خاکی را نام برد.
طرح شاه عباسی:
شاه عباس صفوی ازجمله شخصیت های تاثیرگذار در هنر ایران به شمار می رود و طرح شاه عباسی نیز با گل زنبق درشت و معروفش که گل شاه عباسی نامیده می شود ازجمله طرح های محبوب زمان او به شمار می رود. در فرش هایی با این نقوش، گل شاه عباسی با برگ ها و گل ها جلوه می کند. ازجمله طرح های فرعی این طرح می توان به شیخ صفی، درخت، حیوان، شاه عباسی مزین و لچک ترنج اشاره کرد.
طرح اسلیمی یا مارپیچ:
عنصر اصلی این طرح، شاخه های مارپیچی هستند که با گل و برگ احاطه شده و انشعاب های آن به نقوش اسلیمی ختم می شوند. معروف ترین اسلیمی ها، اسلیمی دهن اژدر است. در این نوع اسلیمی انتهای هر شاخه به ۲ بخش متقارن منشعب می گردد و به صورت دهان اژدها نشان داده می شود و روی ساقه شاخه ها جوانه هایی در نقاط مختلف تزئین شده است که بیشتر این جوانه ها را اسلیم می نامند. شاید کلمه اسلیمی از اسلیم به معنای جوانه باشد و شاید هم این لغت مصغر اسلامی باشد، می دانیم که در هنرهای اسلامی از این طرح بسیار استفاده شده است. این طرح به دلیل تغییرات و دخل و تصرف ها به گروه های فرعی بسیار تقسیم شده است. مانند اسلیمی، اسلیمی بندی، اسلیمی شکسته، اسلیمی دهان اژدر، اسلیمی لچک ترنج، اسلیمی ترنجدار و اسلیمی ماری.
طرح افشان:
در طرح های افشان، نقوش معمولا از یک نوع (مثلا گل یا پرنده) بوده و به یکدیگر متصل هستند. قلم طراح در طول اجرای طرح های افشان از ابتدا تا انتها روی کاغذ باقی می ماند و طرح در هیچ نقطه ای قطع نمی شود.تنها در جاهایی که شاخ و برگ ها در زمینه پخش و پراکنده می شوند، طرح از هم گشوده می شود. طرح های ختایی افشان، دسته گل افشان، طرح حیوانی افشان و ترنج افشان ازجمله طرح های فرعی این طرح هستند. نکته: طی سالیان، پژوهشگران هنر و متخصصان قالیبافی و هنرهای دستی در زمینه طبقه بندی طرح ها و نقوش قالی ایرانی به کوشش هایی دست زده اند و آنها را به ۱۷ گروه اصلی تقسیم کرده اند
طرح تزئینی:
بعضی از این طرح ها شبیه نقش بافته های مناطق مرزی کشورهای همسایه با ایران است و گاهی به نام آنها شهرت یافته است. تحقیقات فراوان نشان می دهد که بعضی از آنها در واقع ایرانی هستند و توسط همسایگان ایران الگوبرداری شده اند. بعضی از این طرح های مشهور عبارتند از طرح افغانی، طرح قفقازی و گوبلن.
طرح بندی (بندبندی):
هنگامی که یک بخش کوچک از طرح تکرار شود و در طول و عرض قالی نقشی پیوسته ایجاد کند، نقش حاصل، طرح بندی نامیده می شود. در زیر مجموعه طرح بندی گروه های متعددی وجود دارند که ازجمله می توان به بندی مستوفی، بندی شکسته، بندی کتیبه، بندی ورامین، بندی درختی، بندی مجلسی، بندی بختیاری و بندی خشتی اشاره کرد.
طرح بوته:
اساس این طرح، موتیف سرو خمیده (بوته) است که از قدیمی ترین نقوش ایران و هند است. در قالی ایران، این طرح شکل ها و اندازه های متعددی می یابد. بعضی از طرح های فرعی مشهور بوته عبارتند از: بته (بوته) جقه، بوته سرابند، بوته خرقه ای، بوته قلمدان اصفهان، بوته سنندجی و بوته افشاری.
طرح درختی:
هرچند استفاده از شاخه های ساده و انتزاعی در طراحی قالی ایرانی بسیار معمول است، اما نقوش درختی به خاطر شباهت مشخص خود به فرم های طبیعی از آن متمایز است. در میان شاخه های فرعی این طرح می توان به درخت و حیوان، درخت گلدانی و بید مجنون اشاره کرد.
طرح شکارگاه:
درست مانند طرح درختی، حیوانات موجود در این طرح هم بسیار نزدیک به طبیعت ترسیم می شوند. طرح های فرعی آن شامل شکارگاه خشتی، شکارگاه لچکی و شکارگاه افشان هستند.
طرح قابی یا خشتی:
اساس این طرح استفاده از قاب های متعددی است که در هر یک تصویر مستقلی وجود دارد که می تواند تکراری یا تک باشد. ازجمله طرح های فرعی آن می توان به خشتی مارپیچ و خشتی ستونی اشاره کرد.
طرح گل فرنگ (گل اروپایی):
این طرح در اصل ترکیب بندی هایی با نقوش اصیل ایرانی است که در آنها گل سرخ با رنگ های تیره و روشن وجود داشت و بعدها به خاطر طبیعت گرا بودن به طرح اروپایی یا فرنگی مشهور شد. ازجمله زیرگروه های این طرح می توان طرح گل بیجار، گل مستوفی، گل خشتی، دسته گل و گل و مرغ را نام برد.
ترکمن یا بخارا:
طرح فرش های ترکمن از لحاظ هندسی و شکستگی خطوط در ردیف طرح های ایلی و خاص مردم کوچ نشین است که به طور ذهنی و بدون نقشه بافته می شود. ترکمنی قاب یمونی، ترکمنی شانه ای، ترکمنی غزال گز (چشم آهو)، ترکمنی آخال، ترکمنی چهار قاب، ترکمنی خورجینی و ترکمنی قاشقی، طرح های فرعی این طرح را تشکیل می دهند.
طرح گلدانی:
در این طرح، گلدان در اندازه های مختلف به کار برده می شود. ممکن است یک گلدان بزرگ تمام قالی را بپوشاند یا نقش گلدان های کوچک در سراسر فرش تکرار شود. این طرح زیر مجموعه بزرگی دارد که گلدان ختایی، گلدان دو طرفه، گلدان محرابی، گلدان افشان، گلدان حاجی خانم و گلدان لچک ترنجی از آن جمله اند.
طرح ماهی درهم:
هرچند این طرح توسط طراحان امروزی بسیار متنوع و غنی شده است، اما نقش آن در اصل محصول خلاقیت چادرنشینانی است که آن را حفظ کرده اند. این طرح برای اولین بار در بیرجند بافته شد و طرح آن به زودی از محبوبیت فراوانی برخوردار شده و تا شهرهای دوری چون همدان و آذربایجان نیز رواج یافت و در هر ناحیه خصوصیات خاصی پیدا کرد. از این رو طرح ماهی درهم تنوع زیادی دارد که ماهی کردستان، ماهی ریز، ماهی فراهان از آن جمله اند.
طرح محرابی یا سجاده ای:
این طرح با زمینه ساده، ستون ها و شمعدان هایی در دو طرف و نقوش گل و گیاه اجرا می شود. طرح های فرعی آن شامل محرابی گلدان و ستون دار، محراب و منظره و محراب و شمعدان است.
طرح محرمات:
این نام به طرحی اطلاق می شود که به شکل نوارهایی در طول قالی اجرا می شود. هر نوار دارای نقش ها و رنگ های خاص خودش است.این طرح در بعضی از مناطق ایران طرح قلمدانی نامیده می شود. زیر مجموعه آن شامل قلمدانی افشان، گل ریز (با پس زمینه تک رنگ) و بوته (با رنگ های متعدد پس زمینه).
طرح مرکب:
علاوه بر طرح های اصیل و اورژینال، طرح ها در گذر زمان با یکدیگر ترکیب شده و طرح های ترکیبی از به هم پیوستن ۲ یا چند طرح اصلی به وجود آمده اند.

فرش چیست؟

بشر از زمانی که خود را شناخت و ضرورت وجود ملزومات زندگی روزمره را احساس نمود، به فکر داشتن منسوجی بود تا او را در برابر سرما و سختی زمین محافظت نماید. پشم و موی حیواناتی نظیر گوسفند و بز، اولین یافته های بشر برای برآوردن این نیاز بود و متعاقباً پوست این حیوانات اولین زیرانداز یا به عبارت دیگر فرش منسوج بود. به دنبال تحول و پیشرفت در زندگی، بشر آموخت که می تواند با در هم نمودن و فشردن الیاف پشم، زیراندازی ضخیم تر و گرم تر به نام نمد تهیه نماید. متعاقباً با فراگیری فنون ریسندگی و تابندگی، نخهای پشمی را تولید نمود و برای اولین بار با ادغام رشته نخهای افقی و عمودی نخ های پشم، گلیم را ابداع کرد و این سرآغازی بود برای ابداع فرش گره دار یا پرزدار که هنر و فنی پیشرفته تر بود. تاکنون تاریخ دقیق این ابداعات برای ما مشخص نشده است، اما در میان فرشهای گره دار قدیم ی ترین یافته، متعلق به حدود پنج قرن قبل از میلاد مسیح می باشد. این فرش که به دلیل محل یافتن آن در اعماق یخهای دره های پا زیریک با نام فرش پازیریک شهرت جهانی یافته، توسط سرگئی رودنکو، باستان شناس معروف روس کشف گردید.

فرش پازیریک

تمامی نقش و نگاره های موجود بر روی این فرش مشابهت فراوانی با نگاره ها و حجاریهای کاخ تخت جمشید در ایران دارد. این شباهت به اندازه ای است که کاشف آن در اولین دقایق اکتشاف در سال 1947 میلادی اظهار نمود: "تخت جمشید را به یاد می آورد". به غیر از فرش پازیریک که تقریباً سالم ترین فرش است که از گذشته های بسیار دور به زمان ما رسیده، پاره فرشهایی نیز چه در ایران و چه در خارج از آن کشف گردیده که مشهورترین آنها قطعات کشف شده در اکتشافات شهر قومس در نزدیکی دامغان و همچنین قطعات کشف شده در شهر سوخته سیستان می باشند.